سياه‌دانه | گياه درمانگر هزار درد
سياه‌دانه، يا «شونيز» (Nigella Sativa) گياهي يك‌ساله و گلدار و بومي جنوب غربي آسيا است كه در ايران به‌ويژه در اراك و اصفهان به فراواني مي‌رويد.
سياه‌دانه از گذشته هاي دور تا امروز به اشكال مختلفي ازجمله «عصاره، روغن و دانه، به عنوان نوعي داروي گياهي براي درمان بسياري از بيماري‌ها در طب سنتي كاربرد داشته و دارد.
سياه‌دانه از راستهٔ گل‌هاي ساعت (Ranunculales) و تيرهٔ آلالگان (Ranunculaceae) است. دانه‌اش داراي اثر قاعده‌آور، ضد كرم، ضد باكتري، مسهل و زيادكننده ترشحات شير است.
سياه‌دانه مزه‌اي تلخ و ادويه‌اي دارد با كمي ته‌مزهٔ توت فرنگي. به همين دليل هم از سياه‌دانه در شيريني‌جات و شربت‌ها و ليكورها و حتي بر روي نان نيز استفاده مي‌شود.
نام‌هاي ديگر عبارتند از: سياه‌دانه، سياه تخمه، سرنيچ سياه، سنوخ سياه، كمون اسود، شونيز، شونوز و كمون هندي
و در زبان كردي با آن سياله،سياوله و سياسوني(جافي) گفته مي‌شود.
سياه دانه
روغن سياه دانه؛ اكسيري شگفت انگيز
خواص سياه دانه هزاران سال است كه براي پيشگيري و درمان بيماري‌هاي مختلف مورد توجه انسان‌ها قرار گرفته است.
روغن سياه دانه را به دليل خواص آنتي‌اكسيداني آن مي‌شناسند كه توانايي كاهش التهابات درون بدن و مشكلات پوستي را دارد.
اين گياه ميوه‌هايي مي‌دهد كه داراي اين دانه‌هاي سياه معروف هستند. خواص سياه دانه هزاران سال است كه براي پيشگيري و درمان بيماري‌هاي مختلف مورد توجه انسان‌ها قرار گرفته است.
باستان شناسان دانه‌هاي سياه دانه را حتي در معبد توت‌عنخ آمون نيز پيدا كرده‌اند كه اهميت خواص درماني اين گياه در طول تاريخ را تاييد مي‌كند.
خواص روغن سياه دانه براي سلامتي
اين روغن ثابت كرده است كه تاثير خوبي در درمان برخي از مشكلات سلامتي از جمله فشار خون بالا و آسم دارد. اين ماده همچنين تاثير ضد قارچ و ضد باكتري قوي دارد. خواص روغن سياه دانه را مي‌توان به اين شكل خلاصه كرد:
كاهش فشار خون بالا: مصرف روغن سياه دانه براي ۲ ماه نتايج رضايت بخشي در كاهش فشار خون افرادي كه دچار فشار خون بالا (نه در سطح خيلي حاد) بودند، نشان داده است.
كاهش كلسترول بالا: روغن سياه دانه نشان داده است كه مي‌تواند باعث كاهش كلسترول بد شود. ميزان زياد اسيد‌هاي چرب مفيد موجود در سياه دانه، به حفظ كلسترول خوب در ميزان مناسب كمك مي‌كند؛ اسيد‌هاي چرب مفيد مانند لينوليك اسيد (linoleic acids) و اولئيك اسيد (oleic acid). ميزان روغن موجود در دانه‌ها تا حد زيادي بستگي به جايي كه گياه در آن رشد كرده است دارد. برخي از افراد حتي با مصرف دانه‌هاي كوبيده شده سياه دانه هم از خواص روغن سياه دانه بهره‌مند مي‌شوند.
بهبود علائم آرتروز مفصلي: مصرف روغن سياه دانه خوراكي مي‌تواند به كاهش علائم التهابي آرتروز مفصل كمك كند. بر اساس تحقيقاتي كه در سال ۲۰۱۶ در “Immunological Investigations” منتشر شد، ۴۳ خانم با آرتروز مفصلي در درجه متوسط روزي يك كپسول روغن سياه دانه را براي مدت ۱ ماه مصرف كردند. نتيجه تحقيق كاهش علائم آرتروز، ميزان التهاب موجود در خون و تعداد مفاصل متورم را نشان داد.
كاهش علائم آسم: خواص ضدالتهابي روغن سياه دانه ممكن باعث بهبود علائم آسم شود. تاثير آن در كاهش التهابات دستگاه تنفسي حتي مي‌تواند در كاهش علائم برونشيت و درمان سينوزيت هم موثر باشد.
كاهش ناراحتي معده: مصرف سياه دانه يا روغن آن مي‌تواند در كاهش درد معده، دل پيچه و انقباض دردناك شكم موثر باشد. روغن آن مي‌تواند به كاهش گاز‌هاي معده، نفخ و پيشگيري از زخم معده نيز كمك كند.
خواص ضد سرطاني: روغن سياه دانه همچنين خواص ضد سرطاني دارد و در صورتي كه به صورت موضعي روي پوست استفاده شود، ممكن است بتواند با سرطان پوست مبارزه كند.
به دليل خواص شيميايي گياهي (Phytochemicals) و آنتي‌اكسيدان، اين دانه‌هاي سياه مي‌توانند به صورت طبيعي به درمان سرطان كمك كنند.
تحقيقات نشان دادند كه تيموكينون (Thymoquinone) كه تركيب شيميايي موجود در سياه دانه است، توانايي كمك به كاهش رشد غده‌هاي سرطاني در موش‌ها را داشته است.
اين روغن مي‌تواند آسيبي كه به بافت‌هاي بدن در اثر شيمي‌درماني، براي كشتن سلول‌هاي سرطاني وارد مي‌شود را كاهش دهد.
اما نتايج اين تحقيقات مربوط به انسان نبوده و روغن سياه دانه نبايد جايگزين درمان‌هاي تعريف شده سرطان شود.
سياه دانه
فوايد روغن سياه دانه براي زيبايي
فوايد روغن سياه دانه براي پوست‌هايي كه دچار مشكل هستند بسيار زياد است و علاوه بر خواص درماني، از پوست محافظت نيز مي‌كند.
اين روغن در كنار روغن‌هاي ديگر در داروخانه‌ها و فروشگاه‌هاي مواد غذايي يا عطاري‌ها به فروش مي‌رسد.
از مزاياي استفاده از روغن سياه دانه براي پوست و زيبايي مي‌توان به موارد زير اشاره كرد.
جوش صورت و آكنه: بر اساس تحقيقاتي كه در مجله “Dermatology & Dermatologic Surgery” منتشر شد، استفاده از لوسيون‌هايي توليد شده با تركيب ۱۰ درصد روغن سياه دانه، مشخصا باعث كاهش بروز آكنه و جوش صورت بعد از ۲ ماه شد.
شركت كنندگان در اين تحقيقات تا ۶۷ درصد رضايت خود را از استفاده از روغن سياه دانه براي درمان جوش صورت اعلام كردند.
آبرساني مو: براي بهره‌مند شدن از خواص روغن سياه دانه براي مو مي‌توان آن را به صورت مستقيم روي مو‌ها استفاده كرد تا نرمي و درخشندگي مو افزايش پيدا كند.
پسوريازيس: استفاده موضعي از روغن سياه دانه نشان داده است كه مي‌تواند باعث كاهش پلاك‌هاي پسوريازيس شود.
نرم كردن پوست: از روغن سياه دانه براي نرم كردن پوست صورت و بدن هم استفاده مي‌شود و آن را به تركيبات روغن‌ها و مرطوب كننده‌هاي بدن براي رطوبت و آبرساني بيشتر، اضافه مي‌كنند. همچنين به دليل آبرساني از اگزما و خشكي پوست هم جلوگيري مي‌كند.
ترميم زخم: نتايج استفاده از روغن سياه دانه تاثير آن در كاهش التهاب و از بين بردن باكتري‌هاي زخم را نشان داده است.
در حالي كه عصاره سياه دانه باعث رشد كلاژن‌هاي جديد پوست نمي‌شود، اما ديگر فاكتور‌هاي رشد را تحريك مي‌كند تا بدن بتواند پوست جديد و سالم بسازد.
به اين نكته توجه كنيد كه روغن سياه دانه نبايد به عنوان جايگزين درمان اصلي كه دكتر براي شما تجويز كرده است، مورد استفاده قرار گيرد.
اما خواص روغن سياه دانه براي پوست صورت و زيبايي، مي‌تواند به عنوان يك مكمل در كنار درمان اصلي براي پوست شما مزايايي به همراه داشته باشد.
لاغري و كاهش كلسترول
در يك تحقيق روي ۹۰ خانم دچار اضافه وزن، به اين نتيجه رسيدند كه اضافه كردن روغن سياه دانه به رژيم غذايي كم كالري، نسبت به رژيم غذايي كم كالري صرف بيشتر باعث لاغري مي‌شود.
خواص روغن سياه دانه براي لاغري يك پشتوانه علمي هم دارد.
مجله ” Diabetes and Metabolic Disorders” تحقيقاتي منتشر كرد كه در آن خواص ضد چاقي گياهان را مورد بررسي قرار داده بودند و به اين نتيجه رسيده بودند كه سياه دانه در صدر گياهان دارويي موثر در كاهش وزن قرار دارد.
در تحقيقات ديگري كه بر روي ۲۵۰ مرد انجام شده بود، به اين نتيجه رسيدند كه روغن سياه دانه در صورتي كه به تنهايي يا در تركيب با زردچوبه استفاده شود، باعث كاهش وزن مي‌شود و مهم‌تر از آن، خطر ابتلا به ديابت را نيز كاهش مي‌دهد.
بر اساس مقاله‌اي كه در مجله “Endocrinology and Metabolism“ منتشر شد، محققان اعلام كردند كه سياه دانه يكي از معدود مواد غذايي است كه باعث جلوگيري از هر دو نوع ديابت، يعني ديابت نوع ۲ و ديابت نوع ۱ مي‌شود.
بر اساس اين تحقيقات سياه دانه در واقع پايداري گلوكز را افزايش مي‌دهد و به اندازه داروي متفورمين (Metformin) موثر است.
اين گياه تا كنون عوارض مشخصي نشان نداده است، در صورتي كه متفورمين به عنوان يكي از رايج‌ترين دارو‌هاي توصيه شده براي ديابت نوع دو، باعث عوارض جانبي زيادي مثل نفخ، اسهال، تجمع گاز معده، سردرد و خيلي علائم ديگر مي‌شود.
سياه دانه
آيا روغن سياه دانه بي خطر است؟
ممكن است كه روغن سياه دانه باعث افزايش تاثير برخي از داروها، مثل دارو‌هاي متوپرولول (Metoprolol) و وارفارين (Warfarin) شود.
اگر شما در حال مصرف هر نوع دارويي به صورت مرتب هستيد، با پزشك خود در مورد مصرف روغن سياه دانه صحبت كنيد و قبل از صحبت كردن با پزشك معالج نبايد هيچ كدام از دارو‌هايي كه هميشه مصرف مي‌كنيد را قطع كنيد.
روغن سياه دانه مي‌تواند به عملكرد بهتر كبد كمك كند، اما مصرف بيش از حد آن مي‌تواند براي كبد و كليه‌ها مضر باشد.
اگر كبد يا كليه شما در حال حاضر دچار مشكل است، درمورد ميزان مصرف مناسب با پزشك خود صحبت كنيد.
بهترين روش استفاده از روغن سياه دانه
روي نان قبل از پخت يا قبل از تست كردن
روي بيسكوييت يا شيريني
در سوپ و انواع خوراك‌ها
مخلوط كردن با دانه‌هاي ديگر و استفاده به عنوان چاشني سالاد
دقت كنيد كه روغن سياه دانه را از چشمان، مخاط بيني و ديگر نقاط حساس بدن دور كنيد. به علت ماهيت گرم سياه دانه، استفاده از روغن سياه دانه براي پوست ممكن است در بعضي افراد باعث حساسيت پوستي شود.
به همين دليل قبل از استفاده موضعي حتما ميزان كمي از آن را روي پوست تست كنيد.
مانند هر ماده غذايي ديگر، خانم‌هاي باردار و خانم‌هاي شيرده بايد قبل از استفاده چه به صورت خوراكي و چه به صورت موضعي، با پزشك خود مشورت كنند.
همچنين مي‌توانيد براي بهره‌مند شدن از خواص روغن سياه دانه براي لاغري، مو، پوست، فشار خون، آسم و … اين روغن را در بسته‌بندي‌هاي آماده از داروخانه‌ها يا فروشگاه‌هاي معتبر و مطمئن خريداري كنيد.
براي بهترين و كم‌خطرترين راه، طبيعي‌ترين روغن سياه دانه را انتخاب كنيد كه ۱۰۰ درصد خالص باشد.