گياه اسفرزه | گياهي كه لازم است در هر خانه اي باشد

گياه اسفرزه، اسپرزه يا بارهنگ تخم مرغي چندان شناخته شده نيست و استفاده از آن نيز مانند بسياري از گياهان رواج چنداني ندارد. مگر آنهايي كه سروكارشان بهداروخانه هاي گياهي و عطاري هاي سنتي افتاده باشد.

يكي از شناخته شده ترين كاربردهاي گياه اسفرزه خواص موثر آن براي لاغري و كاهش وزن است. اما تمام ويژگي هاي اين گياه پرمنفعت به همينجا خلاصه نمي شود و از خواص فراوان ديگري نيز برخوردار است.

گياه اسفرزه

اول افرزه را بهتر بشناسيم

بارهنگ تخم‌مرغي، گياه اسفرزه، اسپرزه  كه نام علمي آن Plantago ovata است نام يك گونه از سرده كك‌علفيان است كه در ايران از جمله در بلندي‌هاي بالاي ۲۵۰۰ متر در استان كهگيلويه و بويراحمد مي‌رويد.

در زبان بلوچي به گياه اسفرزه دانيچك مي‌گويند و اين گياه در بلوچستان ايران و پاكستان به وفور رشد مي‌كند كه بلوچها تخم گياه اسفرزه را جهت رفع اسهال با ماست مخلوط كرده و به خورد بيمار مي‌دهند كه بسيار مؤثر است.

گياه اسفرزه علفي و يكساله، بدون ساقه يا داراي ساقه‌هاي كوتاه و برگ‌هاي باريك، دراز و نوك تيز با سه رگبرگ سراسري در جهت طول برگ، گل‌هاي كوچك آن به صورت سنبله‌هاي استوانه‌اي يا تقريباً مدور به طول ۵/۱ تا ۳ سانتي‌متر در راس دمگل ظاهر مي‌شوند.

محتوي دانه‌هايي به رنگ قهوه‌اي مايل به زرد هستند. ارتفاع گياه اسفرزه به ۱۰ تا ۳۵ سانتي‌متر مي‌رسد. ميوه گياه اسفرزه  پوشينه، شكوفا، دو خانه و محتوي معمولاً يك‌دانه كوچك، لغزنده و به رنگ قهوه‌اي در هر خانه‌است.

گياه اسفرزه به حالت خودرو روي چمن‌هاي خشك، چراگاه‌ها، مزارع رها شده، علف زارها، كنار راه‌ها و جويبارها و بيابان‌هاي باير ديده مي‌شود.

گياه اسفرزه در مرحله رويش بيشتر به آب و هواي خشك و سرد نياز دارد ولي در طول دوره رسيدن بذر و برداشت نياز به هواي خشك و آفتابي دارد.

كاشت تا برداشت تكثير بوسيله دانه و در زمين‌هاي شني قابل نفوذ، شخم زده و عاري از علف‌هاي هرز صورت مي‌گيرد. براي اين كار ابتدا، شيارهايي به عمق ۴ تا ۵ سانتي‌متر و به فواصل ۶۰ سانتي‌متر، در زمين ايجاد مي‌كنند.

سپس دانه‌هاي گياه اسفرزه را هنگام بهار در اين شيارها مي‌كارند و نيز غلتك ملايمي بر روي آن‌ها مي‌زنند، تا دانه‌ها از قشر نازك خاك پوشيده گردند.

معمولاً پس از نمو دانه‌ها و پيدا شدن گياه اسفرزه جوان، فاصله آن‌ها را از يكديگر به نحوي زياد مي‌كنند كه هر پايه از ديگري لااقل ۱۰ تا ۱۵ سانتي‌متر فاصله داشته باشد. مقدار بذر مورد نياز ۵ تا ۷ كيلوگرم در هكتار است.

طول مدت جوانه زني ۷ تا ۱۰ روز مي‌باشد. گياه اسفرزه احتياجات آبي متوسطي دارد، ۵ تا ۶ آبياري سبك به دليل سيستم ريشه‌اي كوچك در طول دوره رويش براي گياه اسفرزه كافي است، آبياري دوم بايد با يك وقفه ۱۰ تا ۱۵ روزه صورت گيرد.

احتياجات غذايي گياه اسفرزه پايين است، ۵۰ تا۷۰ كيلوگرم در هكتار كود از ته در دو نوبت، ۲۰ تا ۳۰ كيلوگرم در هكتار كود فسفره و ۲۵ تا ۳۵ كيلوگرم در هكتار كود پتاس براي رشد گياه كافي است.

۶۰ روز پس از كاشت بذر گياه اسفرزه به گل مي‌رود و ۸ تا ۱۷ روز بعد آماده برداشت است. هنگامي كه سنبله‌ها به رنگ قهوه‌اي مايل به قرمز در آيند و برگ‌هاي پاييني خشك شوند و بيفتند و برگ‌هاي بالايي قهوه‌اي رنگ گردند بهترين زمان برداشت است.

گياه اسفرزه

خواص اسفرزه از ديد طب سنتي

گياه اسفرزه از گياهان دارويي است كه از ديرباز مورد استفاده قرار گرفته است. گياه اسفرزه علفي و يكساله و با ارتفاع 10 تا 35 سانتي متر است.

ميوه گياه اسفرزه پوشينه، شكوفا، دوخانه با محتواي يك دانه كوچك و لغزنده به رنگ قهوه اي است. اين گياه خودرو روي چراگاهها، علف زارها، مزارع رها شده كنار راه و جاده‌ها و بيابان هاي باير رشد مي‌كند.

دانه هاي گياه اسفرزه با ده درصد موسيلاژ در اثر هيدروليز، توليد دگزيلوزان، آرابينوز، د – گالاكتوز، د – گالاكتورونيك اسيد مي‌كند، علاوه بر ان داراي پروتئين، املاح معدني و روغن ثابت مي‌باشد.

نامهاي ديگر اسفرزه

نام هاي ديگر گياه اسفرزه، اسپرزه، اسبرزه، شكم پاره،اسفيوس، اسپغل، قارني ياروق، اسپغول، اسفيدش، حشيشه، البراغيث، سفيدخوش، قارني يارخ، بذر قطور، تبكو، برغوشي و بذر قطونا مي‌باشد.

مزاج گياه اسفرزه

در طب سنتي طبيعت گياه اسفرزه سرد و تر شناخته شده است. نوع سفيد رنگ گياه اسفرزه مرغوبتر است و در آب ته نشين مي‌شود.

اين گياه نيز مانند خاك شير و تخم شربتي داراي لعاب است كه موجب رفع تشنگي و يبوست مي‌شود.

كاهش وزن

دمنوش گياه اسفرزه براي لاغري و كاهش وزن مناسب است. افرادي كه دچار اضافه وزن هستند مي‌توانند پسيليوم گياه اسفرزه  را با يك فنجان آب گرم و ليمو مخلوط كرده و قبل از غذا ميل كنند.

البته استفاده از مخلوط دانه هاي گياه اسفرزه با آب و مصرف آن به صورت ناشتا هم باعث لاغري و كاهش وزن مي‌شود.

گياه اسفرزه

گياه اسفرزه براي بانوان

در طب سنتي از خيساندن گياه اسفرزه و عناب در آب، براي شستشوي واژن استفاده مي‌شود تا در رفع خارش كمك كند. علاوه بر اين اسفرزه براي درمان عفونت هاي رحم مفيد است.

از دم كرده گياه اسفرزه و نوشيدن آب آن مي‌توان براي سوزاك ( بهترين دارو براي درمان سوزاك) استفاده كرد زيرا خاصيت مدر دارد.

اسفرزه براي يبوست

در آمريكا از اسفرزه براي تهيه داروهاي مليني چون Metamucil استفاده مي‌شود زيرا اسفرزه ملين خوبي است. دانه هاي اسفرزه بسيار سخت هستند و معمولا در بيشتر مناطق دنيا رشد مي‌كند.

گياه اسفرزه در رديف مفيدترين، موثرترين و بي ضررترين و در عين حال ملايم ترين ملينهاي گياهي است كه از قرنها پيش براي درمان يبوست استفاده مي‌شد.

تقريبا 30 درصد پوشش دانه اسپرزه از يك ماده جاذب آب به نام موسيلاژ تشكيل شده است كه پس از خيس شدن در آب، لعاب دار مي‌شود.

هر دانه تقربا 10 برابر حجم پيدا مي‌كند و مانند لعاب ژلاتيني مي‌شود كه منبعي شفابخش براي بيماري يبوست مي‌باشد.

تحقيقات نشان مي‌دهد كه مصرف يك قاشق مرباخوري تخم اسفرزه، 3 بار در روز و نوشيدن حداقل دو ليوان آب ولرم همراه با آن تاثير بسياري در تخليه و رفع يبوست دارد.

علاوه بر اين اسفرزه در كاهش درد و رفع خارش بيماريهاي كولون و ركتوم و قطع خونريزي بواسير نيز موثر مي‌باشد.

اما اگر پس از مصرف اسفرزه به مقدار كافي آب نوشيده نشود، روده‌ها ورم مي‌كند زيرا آب موجود در مدفوع جذب شده و نتيجه معكوسي رخ مي‌دهد. بنابراين نوشيدن آب كافي نبايد فراموش شود.

يبوست در زنان باردار نيز رواج دارد اما نبايد از گياهان ملين مانند اسفرزه استفاده شود. براي رفع اين عارضه بايد از ساير خوراكي هاي غني از فايبر و الياف گياهي مانند سبزيها، دانه هاي غلات، نان سبوس دار و … استفاده كنند.

همچنين براي رفع يبوست كودكان زير دو سال نبايد از گياه اسفرزه استفاده نمود.

خواص لعاب اسفرزه ( پسيليوم ) براي زيبايي پوست و مو

گياه اسفرزه تنها براي مصارف دارويي و پزشكي مورد استفاده قرار نمي گيرد. اين فيبر طبيعي را مي‌توان به عنوان ماسك زيبايي نيز استفاده نمود كه از پوست و موي شما محافظت كند.

ماسك اسفرزه براي پوست و مو

اسفرزه داراي خواص فوق العاده براي از بين بردن جوش هاي صورت است. براي تهيه ماسك خانگي، دانه هاي نرم گياه اسفرزه را با شير و عسل تركيب كنيد تا به پوست و موي شما درخشندگي دهد.

براي تقويت موي سر نيز مي‌توان از اسكراپ طبيعي گياه اسفرزه به عنوان شامپوي گياهي استفاده كنيد.

اسفرزه براي دوران بارداري و شيردهي

تا كنون از عوارض مصرف گياه اسفرزه بر روي زنان باردار و شيرده اطلاعاتي منتشر نشده است. بنابراين توصيه مي‌شود كه خانمها در دوران بارداري و شيردهي از اين گياه دارويي استفاده نكنند.

بهترين زمان و طريقه مصرف اسفرزه

با تركيب 2 قاشق چاي خوري اسفرزه، شير، عسل يا آبميوه مي‌توان از آن استفاده كرد. معمولا از دانه هاي لعاب دار اسفرزه همراه با آب گرم به صورت ناشتا استفاده مي‌شود كه براي رفع يبوست يك گزينه درماني بسيار مفيد مي‌باشد.

مقدار مناسب براي مصرف اسفرزه در روز

طبق تحقيقات انجام شده مصرف 7.9 گرم گياه اسفرزه در روز در درمان بيماري كرون مناسب و مفيد است. همچنين مصرف 5 گرم اسفرزه دو بار در روز براي كاهش قند خون در افراد مبتلا به ديابت نوع 2 بسيار موثر است.

گياه اسفرزه

خواص و فوايد اسفرزه در طب سنتي

خوردن دانه هاي لعاب دار گياه اسفرزه موجب تسكين حرارت و تشنگي مي‌شود.

براي رفع سر درد مي‌توان از كوبده اسفرزه به همراه گلاب استفاده كرد و همچنين كوبيده اسفرزه با روغن بنفشه براي رفع سردردهاي گرم و رفع خشكي دماغ و اعصاب مفيد مي‌باشد.

اين تركيب براي رشد و نرم شدن موها و جلوگيري از دوشاخه شدن آن موثر است. براي مشاهده نتايج آن بر روي مو، بايد اين ضماد را چند روز مداوم استفاده كنيد.

يك قاشق شربت خوري گياه اسفرزه را در يك فنجان آب جوش بريزيد و سپس همراه نبات، 3 بار در روز ميل كنيد. اين شربت براي درمان اسهال خوني ف جلوگيري از خونريزي زياد و قاعدگي سخت جلوگيري مي‌كند.

اسفرزه را بو داده و هر روز ميل كنيد تا اسهال هاي مزمن و طولاني درمان شود.

اسفرزه براي تبهاي گرم، غليان خون و ناراحتي و خشونت سينه و حلق و زبان و سردرد و زخم روده و رفع يبوست روده‌ها كه منشاء آن علل صفراوي يا عوارض حاصله از خوردن داروهاي گرم است بسيار مفيد مي‌باشد.

در تمام موارد فوق لعاب آن به تنهايي و با مخلوط با روغن بادام شيرين خورده مي‌شود.

گياه اسفرزه را با عناب در آب خيس كنيد و آب آن را به صورت ناشتا ميل كنيد. همچنين براي شستشوي بدن نيز مي‌توان از آب آن استفاده كرد. اين روش براي رفع خارش واژينال بسيار مفيد است.

نوشيدن آب كي در آن 20 گرم اسفرزه جوشانده شده است به مدت 4 روز مي‌تواند سنگ كليه را دفع كند.

اسفرزه را با 100 گرم تخم شربتي و 100 گرم خاكشير تركيب كرده و هر روز يك قاشق سوپخوري از آن را در 2 ليوان حل كرده و بنوشيد. اين تركيب براي رفع خارش پوست و افزايش اشتها و تصفيه خون مفيد است.

گل ختمي كوبيده را با لعاب گياه اسفرزه مخلوط كرده و بر پيشاني بگذاريد تا سردرد ناشي از نور خورشيد را تسكين دهد.

اسفرزه را در اب بريزيد و اجازه دهيد تا مدتي باقي بماند. به جاي نوشيدن آب مي‌توان از آب اسفرزه تهيه شده ميل كنيد.

جرعه جرعه نوشيدن آن براي رفع گرفتگي صدا كه از گرمي و حرارت ايجاد شده است مفيد مي‌باشد.

اين مايع براي كاهش درد و رفع خارش و قطع خونريزي بواسير بيسار مفيد است.

ضماد لعاب اسفرزه را مي‌توان با سركه و روغن گلسرخ مخلوط كرده و براي استعمال خارجي جهت درد مفاصل گرم، نقرس و نرم كردن ورمهاي بخصوص ورمهاي پشت گوش استفاده نمود كه بسيار نافع است.

قرقره كردن لعاب اسفرزه و نوشيدن جرعه جرعه از آن، گلو درد را درمان مي‌كند. نگه داشتن آب اسفرزه در دهان، موجب از بين رفتن برفك، تاول، سوختگي و زخم هاي دهان مي‌شود.

گياه اسفرزه را كوبيده و با سركه، خمير كنيد. اين ضماد را براي درمان سالك، هر روز صبح و شب بر روي موضع قرار دهيد.

گياه اسفرزه را با شير مادر دختر دار، خمير كنيد. اين ضماد براي درمان خنازير (غده هاي سخت كه در گردن و زيرگلو پيدا مي‌شود) مفيد است.

تذكر مهم

در مصرف خوراكي هرگز نبايد تخم گياه اسفرزه كوبيده شود، زيرا اگر كوبيده شود و خورده شود خطرناك است.

مصرف تقريبا 40 گرم تخم گياه اسفرزه كوبيده شده منجر به سرد شدن بدن، تخدير، تنگي نفس، آشفتگي و سرانجام منجر به غش و توقف نبض و پس از مدتي احتمالا موجب مرگ مي‌شود.

بنابراين در اين شرايط از داروهاي تهوع آور مانند آب عسل و نمك و يا ساير داروها استفاده كنيد.

تداخل دارويي اسفرزه

مصرف مكمل اسفرزه ممكن است در جذب برخي از داروها مانند داروهاي ضد صرع، ضد ديابت، ضد افسردگي، برخي از داروهاي قلبي و كاهش چربي خون اختلال ايجاد مي‌كند. در صورت مصرف داروهاي خاص نبايد از مكمل هاي گياه اسفرزه استفاده نمود.

عوارض جانبي اسفرزه

مصرف بيش از اندازه گياه اسفرزه موجب درد شكم،حالت تهوع، تنگي نفس و جوش پوستي مي‌شود.

اگر بعد از مصرف گياه اسفرزه دچار تپش قلب، سرگيجه يا خون در مدفوع شديد بلافاصله مصرف آن راقطع كرده و به پزشك مراجعه نمائيد.

كساني كه دچار مشكلاتي مانند درد معده، نفخ و گاز معده هستند بايد مصرف گياه اسفرزه را در مقادير كمتر شروع كنند.

در صورت ابتلا به بيماري هاي كليوي، قبل از مصرف اسفرزه، با پزشك خود مشورت نمائيد.

نگهداري اسفرزه

در صورت پودر كرن دانه هاي اسفرزه، حدكثر تا 24 ساعت بعد بايد آنها را استفاده كنيد.

اسفرزه براي نوزادان و كودكان

اسفرزه در نوزادان و كودكان مي‌تواند موجب خفگي شود، بنابراين از مصرف اسفرزه براي آن‌ها خودداري كنيد.