موي سر | درباره موهاي خود چقدر مي‌دانيد
موي سر | درباره موهاي خود چقدر مي‌دانيد
موي سر انسان يكي از شگفتي هاي طبيعت است كه شايد كمتر اطلاعاتي درباره آن داريم و كمترين ميزان توجه رو به آن معطوف مي‌شود.
موي سر
داشتن مو از ويژگي‌هاي پستانداران است كه يكي از برجسته ترين و زيباترين آنها موي سر انسان است.
موهاي آندروژنيك در بدن انسان.
موي سر چند كاركرد دارد. عايق‌بندي گرمايي در برابر سرما و در برخي گونه‌ها در برابر گرما از كاركردهاي آن است. در انسان به‌خاطر روند تكامل، موي بدن كم‌پُشت شده و كاركرد عايق‌بندي خود را از دست داده.
اما موي سر هنوز اين كاركرد را به همراه كاركرد زيباشناختي خود دارد. سيخ شدن موهاي بدن بازمانده‌اي است از دوراني كه انسان پُرمو براي افزايش عايق‌بندي موها را به سوي هم مي‌كشيد.
پژوهش‌ها نشان مي‌دهد كه نوع بشر، ۳٫۳ ميليون سال پيش موهايي كه بيشتر بدن را مي‌پوشاندند از دست داد.
موي سر
همه مساحت پوست سر تقريباً ۵۰۰ سانتيمتر مربع است، كه داراي حدود ۲۰۰ تار مو در سانتيمتر است.
ولي واحد شمارش موي سر گرافت است نه تار مو. هر گرافت از چند تار مو تشكيل شده كه از ريشه به هم ارتباط دارند.
موي سر
ساختمان موي سر
بدن انسان نزديك به ۵ ميليون تار مو دارد، كه پوست سر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار از اين تعداد را در بر مي‌گيرد.
افراد با موهاي بلوند بيشترين تعداد فوليكول‌ها را در سر داشته و بعد از آنها به ترتيب افراد با موهاي قهوه‌اي، موهاي قرمز و سياه قرار مي‌گيرند.
رويش طبيعي موي سر ۱ تا ۰٫۶ سانتيمتر در ماه است و بد نيست بدانيد كه يك تار مو شامل قسمت‌هاي زير مي‌باشد:
- شفت يا ساقه مو (قسمتي كه از پوست خارج مي‌شود و قابل رؤيت است)
- ريشهٔ مو (قسمتي كه زير پوست قرار گرفته)
- فوليكول مو (مسيري لوله مانند در ناحيه درم كه ريشهٔ مو در آنجا رشد مي‌كند)
در پايان فوليكول بخشي برجسته به نام «بولب» است كه پيگمان رنگي ملانين در آن توليد مي‌شود.
در موهاي مشكي اين قسمت سياه بوده و در موهاي روشن و سفيد، بي‌رنگ مي‌باشد. قسمت انتهايي بولب داراي يك فرورفتگي است و بافت پيوندي كه از درم به اين قسمت وارد شده «درمال پاپيلا» ناميده مي‌شود.
درمال پاپيلا توسط مويرگ‌هاي خوني تغذيه مي‌شود و مسئول توليد موي جديد است.
تركيب اصلي مو يك پروتئين ساختماني محكم به نام «كراتين» مي‌باشد اين پروتئين در ناخن و سطح خارجي پوست هم وجود دارد.
ساقه موي سر از سه لايه تشكيل شده:
داخلي‌ترين لايه «مدولا» ناميده مي‌شود و فقط در موهاي ضخيم بدن (Terminal Hair) وجود دارد، اين لايه نور را به خوبي منعكس مي‌كند و باعث مي‌شود رنگ موي سر در آفتاب نسبت به سايه متفاوت باشد.
موي سر
لايه مياني «كورتكس» ناميده مي‌شود و لايه‌اي است كه استحكام و رنگ و حالت مو را مشخص مي‌كند.
خارجي‌ترين لايه «كوتيكول» ناميده مي‌شود، اين لايه نازك و بدون رنگ مي‌باشد و نقش آن محافظت از لايه ضخيم و ملانين دار كورتكس مي‌باشد.
سيكل طبيعي رشد و ريزش موي سر
خيلي‌ها با مشكل زيرش موي سر مواجه هستند و براي درك علت ريزش مو لازم است كه سيكل طبيعي رشد مو را بدانيم.
موي سر انسان طي يك فرايند سه مرحله اي به نام هاي دوره رشد- استراحت، رشد مي‌كند.
مراحل مختلف اين سيكل عبارتند از:
- آناژن: مرحله رشد
- كاتاژن: مرحله پسرفت
- تلوژن: مرحله استراحت
به دنبال دوره‌هاي رشد (آناژن) ۸–۲ ساله (به‌طور متوسط سه ساله) يك دوره كوتاه ۴–۲ هفته‌اي داريم كه طي آن مو كاملاً پسرفت مي‌كند (كاتاژن) سپس مرحله استراحت (تلوژن) شروع شده و ۴–۳ ماه طول مي‌كشد.
ريزش موي سر تنها هنگامي اتفاق مي‌افتد كه سيكل رشد بعدي شروع شده و يك موي ديگر رشد مي‌كند. به‌طور متوسط روزانه ۱۰۰–۵۰ موي سر در مرحله تلوژن مي‌ريزند.
اين ريزش مو طبيعي است و همان ريزشي است كه در هنگام دوش گرفتن و برس زدن مو ديده مي‌شود. اين موها دوباره رشد خواهند كرد.
در هر زمان كمتر از ۱۵٪ موها در مرحله استراحت هستند و بعد از گذشت ۳ تا ۴ ماه اين موها مي‌ريزند و به جاي آنها موهاي جديدي رشد مي‌كنند.
مشكل زماني آغاز مي‌شود كه موي سر ريزش يافته بيشتر و سريع تر از موهاي رويش يافته جديد باشند يا رشد موي سر جديد ضعيف شود.
در اين حالت بعد از مدتي از تعداد كل موها كاسته شده و فرد متوجه كاهش حجم موهايش مي‌شود.
لذا درعلم پزشكي زماني مي‌گويند، فرد دچار ريزش مو شده‌است كه در طول روز بيش از ۵۰ تا ۱۰۰ تار موي او بريزد يا اگر حدود ۱۰۰ تار مو را گرفته و بكشند بيشتر از ۴ تا ۵ تار مو كنده شود و بريزد.
عوامل مختلفي مي‌توانند روي سيكل رويش مو اثر گذاشته و باعث ريزش موي دائم يا موقت شوند، شايعترين علت ريزش موي سر هم در آقايان و هم در خانم‌ها ريزش موي سر هورموني– ژنتيكي يا آندروژنتيك (Androgenetic alopecia) مي‌باشد.
از ديگر عوامل مي‌توان به سابقه تب بالا، بيماري‌هاي تيروئيد، كم خوني، رژيم‌هاي غذايي خاص، زايمان و شيردهي، مصرف بعضي داروها، بيماري‌هاي التهابي يا عفوني پوست سر، مواد شيميايي، شيمي درماني، استرس و غيره است.
ريزش موي سر آندروژنتيك
معمولترين و شايعترين علت ريزش موي سر در آقايان و خانم‌ها عامل پر قدرت آندروژنتيك مي‌باشد.
اصطلاح «آندرو» از آندروژن يا هورمان‌هاي مردانه ساز مانند «دي هيدروتستوسترون» و «تستوسترون» گرفته شده كه وجود آنها براي ريزش موي سر آندروژنتيك هم در آقايان و هم در خانم‌ها لازم هستند و «ژنتيك» نشان از ژني دارد كه به ارث رسيدن آن براي بروز اين نوع ريزش مو لازم است.
موي سر
در آقايان ميزان فراواني طاسي، ۳ نفر از هر ۵ مرد تا قبل از سن ۵۰ سالگي مي‌باشد، درحالي كه در زنان، ۱ نفر از هر ۴ زن از دست دادن موي سر و نازك شدن مو را تجربه مي‌كنند و بعد از يائسگي بيشتر مستعد طاسي هستند.
در آقايان بعد از بلوغ به دنبال افزايش سطح هورمون‌هاي آندروژني نازك شدن موها و عقب رفتن موي سر ناحيه پيشاني شروع مي‌شود.
عقب رفتن خط رويش مو در شقيقه‌ها در اكثر مردان سفيدپوست، چه آن‌هايي كه ريزش موي آندروژنتيك در آينده پيدا مي‌كنند و چه آن‌هايي كه پيدا نمي‌كنند، ديده مي‌شود.
اما در آن‌هايي كه ريزش موي آندروژنتيك دارند ريزش موي شقيقه‌ها به نواحي عقب‌تر پيشروي و به قله سر ختم مي‌شود.
موهاي پشت و بغل سر چون عموماً فاقد گيرنده‌هاي هورمون مردانه مي‌باشند، ريزش پيدا نكرده و تا آخر عمر باقي مي‌مانند.
در زنان هم اين نوع ريزش موي سر ايجاد مي‌شود ولي معمولاً باعث نازك شدن مو و ريزش منتشر در سر مي‌شود.
عدم تعادل بين هورمون‌هاي زنانه و مردانه مي‌تواند سر چشمه ريزش مو در خانم‌ها گردد.
به همين دليل دادن آزمايش‌هاي هورموني الزامي است. اغلب زنان با الگوي ريزش زنانه هيچ علائم كلينيكي يا بيوشيميايي دال بر هورمون جنسي مردانه (آندروژن) اضافي نشان نمي‌دهند.
حتي در مواردي با وجود سطح طبيعي تستوسترون، حساسيت بيش از حد نسبت به آندروژن‌ها يا تعداد بيش از حد گيرنده‌هاي موجود در فوليكول‌هاي موي سر سبب ريزش مو مي‌گردند.
ميزان آندروژن‌ها براي بروز ريزش مو، لازم نيست بيشتر از حد طبيعي باشد. اگر ژن ريزش مو موجود، و آندروژن‌ها حتي در حد طبيعي باشند.ريزش موي آندروژنتيك بروز مي‌كند. آندروژن‌ها مهم‌ترين فاكتورهاي اثرگذار در ريزش موي سر انسان هستند. رشد سبيل، موهاي زيربغل و ناحيه كشاله ران به آندروژن‌ها وابسته است.
رشد موي سر وابسته به آندروژن‌ها نيست ولي وجود آندروژن‌ها براي ريزش موي مردانه لازم هستند.
در سلول‌هاي خاصي از بدن هورمون تستوسترون توسط آنزيم ۵- آلفا ردوكتاز به هورمون قوي تر دي هيدرو تستسترون تبديل مي‌شود.
موي سر
درمال پاپيلاي فوليكول مو گيرنده‌هاي زيادي براي اين هورمون داشته و اين هورمون اثري مخرب بر روي فوليكول‌هاي سر دارد و باعث ضعيف شدن آنها شده و موهاي رشد يافته جديد مرتباً نازك‌تر شده تا اينكه ديگر مويي از آن فوليكول رشد نمي‌كند.
دي هيدرو تسترون (DHT)از طريق كوتاه كردن سيكل رشد مو باعث مي‌شود موي ضخيم در فوليكول‌هاي داراي گيرنده اين هورمون به موي كركي و نازك تبديل شود.
اين كار باعث مي‌شود يك فوليكول قبل از رسيدن به مرحله آخر رشد به‌طور زودرس وارد فاز استرحت شده و رشد بيشتر آن متوقف مي‌شود.
تصوير زير يك فوليكول مو كه از نظر ژنتيكي حساس به آندروژن مي‌باشد را نشان مي‌دهد كه از فاز آناژن به تلوژن رسيده و سپس وارد مرحله آناژن جديد شده در حالي كه كوچكتر و نازك‌تر و كمرنگ تر از قبل به نظر مي‌رسد.
در صورتي كه اين سيكل رشد معيوب چند بار تكرار شود يك موي ضخيم به موي كركي تبديل شده سپس به تدريج تمام موهاي ناحيه گرفتار، درگير اين جريان شده و با گذشت زمان سر توسط موهاي كركي نازك پوشيده مي‌شود.
توليد پيگمان (دانه رنگي) نيز كاهش پيدا مي‌كند و موها كمرنگتر مي‌شوند. نهايتاً ناحيه مبتلا، كم پشت به نظر رسيده و ممكن است طي زمان از مو خالي شود.
پديده كركي شدن يا مينياتوري شدن موي سر
مردان و زنان دچار ريزش مو، ژن‌هاي مربوط به ريزش مو را از يك يا هر دو والدين خويش به ارث مي‌برند. اين ژن در مردان به صورت اتوزومال غالب و در زنان اتوزومال مغلوب ظاهر مي‌شود.
كركي شدن موي سر
در مرحله تشكيل جنين ژن طاسي باعث مي‌شود يك سري از فوليكول‌هاي مو نسبت به دي هيدرو تستوسترون حساس شوند و بعد از بلوغ به دنبال افزايش سطح هورمون‌هاي آندروژني اين فوليكول‌هاي حساس به مرحله كركي شدن وارد شده و از بين مي‌روند.
سن شروع، ميزان و سرعت ريزش مو در هر فرد فرق مي‌كند. چرب بودن مو، استفاده از ژل و سشوار بيش از حد، بيماري‌هاي شديد، سوء تغذيه يا كمبود ويتامين‌ها مي‌توانند اين روند را تسريع كنند.
مو در زبان فارسي
موي جانداران غير انسان، پشم يا خز نيز ناميده مي‌شود. به هر دانه از موها يك تار مو گفته مي‌شود. به مجموعه يا دسته‌اي از موي سر، زُلف، گيس و گيسو هم مي‌گويند. به سر بي‌مو تاس يا كَچَل و به شخص بسيار موي سر زيادي دارد در زبان عامي «پشمالو» هم گفته مي‌شود.
به افرادي كه موهاي سرشان به مقدار زيادي ريخته‌باشد كَچَل گفته مي‌شود و اگر موهاي سر به‌طور كامل ريخته باشد آن فرد را تاس (و در زبان عوام كلاچه) مي‌گويند.
همچنين در افغانستان به كسي كه موهايش در پيري هنوز چندان سفيد نشده‌است سياه‌زاغ گفته مي‌شود
موي سر انسان از نظر ضخامت
لانوگو كه موهايي نرم و بدون رنگ هستند و در دوران جنيني وجود دارند.
موهاي كركي يا ولوس كه بيشتر سطح بدن را پس از تولد مي‌پوشانند.
موهاي ترمينال كه ضخيم و پُر رنگ بوده و در سر، ريش، ابرو، زير بغل و ساير نقاط بدن نيز وجود دارند.